جستجو


منوي اصلي
مقالات سایت
· چگونگي طراحي و كاربرد زرقاله
· جمشید کاشانی
· ایران و اختر شناسی در جهان
· شیخ بهایی
· The heritage of ancient Iranian astronomy
· آموزش استرلاب
· شمس الدين محمد خفري
· پژوهشی بر آنتن فضایی تداخل سنج لیزری (LISA)
· بررسی بزرگترین آشکارسازهای تداخل سنج لیزری امواج گرانشی جهان
· چگونگي طراحي و ساخت استرلاب زورقي
· ابزارهاي نجومي رصدخانه مراغه
· چگونگي طراحي و ساخت صفحه ميزان عنكبوت در استرلاب
· چگونگی طراحی و ساخت ربع ساعتی معوجه
· طيف نگاری نجومی و محاسبه سرعت دوران سيارات
· اندازه گيری سرعت چرخش محوری ستاره کرکس
· اندازه گيری سرعت چرخش محوری ستاره دُم شیر
· اندازه گيری سرعت چرخش محوری ستاره جلودار
· اندازه گيری سرعت چرخش محوری ستاره‌ی "بازوی راست"
· کوشیار گیلانی
· اندازه گيری سرعت چرخش محوری ستاره قلب الاسد
· استرلاب، تغییرات و تکامل آن در ایران
· مشاهده ساختار نامتقارن در جو ناهید با استفاده از پردازش تصویر
· نورسنجی ستاره متغیر XZ Dra
· چگونگی طراحی و کاربرد استرلاب مسطری
· تفکیک ستاره از کهکشان با استفاده از پارامتر انتقال به سرخ اجرام در شبکه عصبی چند لایه پرسپترون
· طراحی یک سیستم مبتنی بر شبکه عصبی MLP در تفکیک ستاره از کهکشان با استفاده از پارامتر انتقال به سرخ
· Describing the theory of Earth's rotation by using four kind of astrolabe
· Spectroscopy of fast rotating stars, with small telescopes
· نقش غیرقابل انکار دانشمندان ایرانی در پایه‌گذاری علم نجوم
· آیا نخستین گام برای ستاره شناسی، خریدن تلسکوپ است؟
· طیف سنجی ستاره گامای ذات الکرسی و بررسی ساختار ستارگان Be
· بررسی اختروش‌ها به عنوان شمع‌های استاندارد کیهانی
· مطالعه تطبیقی نقوش استرلاب عهد صفوی و استرلاب دوره معاصر
· نقدی بر نظریه تعیین ابتدای فصل‌ها در آتشکده نیاسر
· History and kinds of astrolabe in the Middle East and its use in Armenia
· بازشناسی و بازخوانی ملاحظات نجومی در طرح‌اندازی میدان نقش جهان اصفهان
موقعيت فعلي ايستگاه فضايي
پیگیری اخبار

ایمیل خود را برای پیگیری اخبار وارد کنید:


تصوير زنده حركت ابرها
کوشیار گیلانی
آشنایی با اخترشناسان ایران



 كوشيار گيلاني



رياضي‏دان و اخترشناس برجسته ايراني



 

كيا ابوالحسن كوشيار بن لبان باشهري گيلانی رياضي‏دان و اخترشناس برجستة ايراني، در نيمة دوم قرن چهارم تا اوايل قرن پنجم هجري مي‏زيسته است. از زندگي كوشيار اطلاع چنداني باقي نمانده ولي خوش‏بختانه بيشتر آثار او حفظ شده است. تولد کوشیار به احتمال زیاد در سال352 يا 353 هجری قمری و وفات او بین سال‏های 415 تا 439 هجری قمری بوده است.

به نوشته استاد معين، واژة كوشيار در اصل گوشيار و مركب از «گوش»، نام فرشتة نگهبان چهارپايان سودمند در آيين زرتشتي، و پسوند «يار» است. معني لغوي گوشيار، دادة گوش يا كسي است كه [ایزد] گوش، يار و ياور اوست. در زمان كوشيار هنوز بسياري از مردم گيلان و طبرستان كيش زرتشتي را نگاه داشته بودند. پيشوند «كيا» هم براي او به كار مي رفته كه در شمال ايران وي‍ژة بزرگان و دانشمندان بوده است.

 

كوشيار در نوشته‏هاي فارسي

نام كوشيار گيلاني در موارد متعددي در متن‏هاي ادبي و تاريخي و علمي فارسي ديده مي‏شود. عروضي سمرقندي در مقالة سوم از چهار مقاله از وي در كنار ابومعشر بلخي و ابوريحان بيروني نام مي‏برد و مي‏گويد: «... و از شرايط منجم يكي آن است كه مجمل الاصول كوشيار ياد دارد...». در كتاب ذخيره‏ ‏خوارزمشاهي نوشتة سيد اسمعيل جرجاني نيز آمده است: « مردي بودست بشهر گرگان از ولايت گيلان منجم و فاضل او را كيا كوشيار گفتندي، و بروزگار امير قابوس كه شمس‏المعالي معروف بودست و اين كيا كوشيار در خدمت او بودست و بنزديك او عزيز بوده است ...»

سعدي در باب چهارم بوستان پند گران‏بهاي خود را از زبان كوشيار چنين بازگو مي‏كند:

يكي در نجوم اندكي دست داشت

ولي از تكبر ســري مسـت داشت

بـــر كوشيـار آمـــــد از راه دور

دلـي پــر ارادت، سري پــر غرور

خــردمـند ازو ديـده بر دوخــتي

يــكي حـــرف در وي نياموختي

چــو بي بـهره عـزم سـفر كرد باز

بــدو گـــفت داناي گـردن فـراز

تو خــود را گمان برده اي پر خرد

انائي كـه پــر شـد دگر چون برد

ز دعــوي پري، زان تهي مي روي

تــهي آي تا پــر مـعاني شـــوي

ز هســتي در آفاق سـعدي صفت

تــهي گرد و باز آي پـر معــرفت

در نسخة خطي رسالة اسطرلاب كوشيار در كتابخانة دانشگاه تهران، پيش از شروع متن رساله، در صفحه‏اي اين بيت از فلكي شرواني، شاعر فارسي زبان آذربايجان در قرن ششم هـجري كه از نجوم آگاهي داشت، نقل شده است:

رسد به درگه تو هر زمان گروهي نو

بسان بوعلي و كوشيار و كاراسي

و به دنبال آن آمده است كه: «كاراسي نام حكيمي بوده كه نزد سلطان محمود افسانه سرائي مي‏نموده».

بر صفحه‏اي ديگر از همان رساله نيز اين بيت از ناصر خسرو نوشته شده است :

قول شرع آموز و باقي رنجه دان قول حكيم

كان خط بومعشر است و آن كتاب كوشيار

بیت زیر از محمد بن بدیع نسوی (قرن هفتم هجری) نشان می دهد که زیج جامع کوشیار به خاطر دشواری و پیچیدگی مطالب علمی اش معروف بوده است

چو حل شدست مرا زیج گوشیار سخن

کجا به طیره شوم من ز ریشخند و زنخ

ابوريحان بيروني كه هنگام اقامت در ري با كوشيار ملاقات كرده در تحديد نهايات الاماكن... و مقاليد علم الهیئه  به مناسبت‏هايي از كوشيار ياد كرده است. ابوالحسن بيهقي (متوفاي 565 هجري قمري) اين سخن حكمت آميز را از كوشيار نقل كرده است: "هر گاه كه دو شخص طالب يك چيز باشند از ايشان بر هر يك عيب آن مطلوب پوشيده باشد، بي شفقتي او بر نفس خود پيش خرد پوشيده نماند."

 

آثار كوشيار و ترجمه‏هاي آن

همة آثار باقي‏مانده از كوشيار به عربي است. از رسالة حساب كوشيار با عنوان اصول حساب الهند يا عيون الاصول في الحساب چهار نسخة خطي در استانبول، تهران، بمبئي و قاهره بر جا مانده است. اين كتاب، هم از لحاظ نقش تاريخي كه در گسترش حساب هندي داشته و هم به خاطر تأثيرش در پيدايش و تثبيت اصطلاح‏هاي رياضي، در تاريخ رياضيات اهميت كم نظيري دارد .در سال 1965ميلادي تصوير نسخة استانبول همراه با ترجمه انگليسي آن منتشر شد. در سال 1967ميلادي احمد سليم سعيدان ويرايشي از متن نسخة استانبول را در مجلة معهدالمخطوطات با توضيحات مفصّل منتشر كرد. آقاي ابوالقاسم قرباني در سال 1350شمسي تصوير نسخة دانشگاه تهران را در كتاب رياضيدانان ايراني چاپ كرد. علي مظاهري در سال 1975ميلادي ترجمة فرانسوي اين اثر را در دانشگاه نيس فرانسه به چاپ رساند. در سال 1366شمسي ترجمة فارسي اين اثر با نام اصول حساب هندي انتشار يافت. در سال1990ميلادي، خورشيد ف. عبدالله زاده پژوهشگر تاجيك مقيم خُجند، ترجمة روسي رسالة حساب كوشيار را به صورت بخشی از یک کتاب با عنوان کوشیار گیلانی چاپ كرد. ترجمه فارسی این کتاب در سال 1388شمسي منتشر شده است. كتاب حساب كوشيار در قرن 15ميلادي به دست شالوم بن يوسف عنابي به عبري ترجمه شده كه نسخه‏اي از آن در كتابخانة بادليان آكسفورد موجود است .

رسالة‌ احكام نجوم كوشيار با عنوان المدخل في صناعه احكام النجوم يا مجمل الاصول في احكام النجوم در نسخه‏هاي متعددي بر جاي مانده و چند نسخه هم از ترجمة فارسي آن موجود است. محمد بن ابي عبدالله سنجر كمالي معروف به سيف منجم در 703 هجري قمري شرحي فارسي بر رسالة احكام نجوم كوشيار نوشته است كه نسخه‏هاي خطي آن در تاشكند و بمبئي موجود است. رسالة كوشيار در اواخر قرن 14ميلادي به چيني ترجمه و بعدها در چين و تايوان چاپ شد. در سال 1997ميلادي مي‏ چيو يانو، پژوهشگر ژاپني، ويرايشي از متن عربي المدخل را همراه با ترجمة انگليسي و ترجمة چيني آن منتشر كرد. به همین مناسبت در سال 1386شمسي عنوان شهروندی افتخاری گيلان از سوی دانشگاه گیلان و شورای اسلامی شهرستان رشت به ایشان اهداء گردید.

از رسالة اسطرلاب كوشيار نيز نسخه‏هاي متعددي بر جاي مانده است. محمد بن قاسم بن محمد بن موسي عبدلي موصلي خلاصة گزيده‏اي از اين رساله را فراهم كرده كه وجود نسخه‏اي از آن در كتابخانة موزة بغداد گزارش شده است.  تارو ميمورا در ژاپن ويرايشي از متن عربي رسالة اسطرلاب كوشيار را زير نظر مي‏چيو يانو فراهم كرده است. ترجمة فارسی کهنی از رسالة اسطرلاب کوشیار را نیز محمد باقری در سال 1382 شمسي منتشر کرده است.

كوشيار در آغاز باب اول رسالة احكام نجوم خود مي گويد كه دو زيج به نام‏هاي زيج جامع و زيج بالغ تأليف كرده است. از زيح بالغ تنها باب كوتاهي در دو صفحه در مجموعة مؤسسة خاور شناسي كاما در بمبئي به جا مانده است.

زيج جامع، مهمترين اثر كوشيار در اوايل قرن پنجم هجری در گرگان قديم (نزديك گنبد كاووس كنوني) تأليف شده است. الگوهاي نجومي و روش‏هاي محاسباتي كوشيار در اين زيج اساسا بطلميوسي است. زيج جامع داراي چهار مقاله است: 1)ابواب، 2) جدول‏ها 3) هيئت، 4) برهان. مقالة اول در بارة روش‏های محاسبات نجومی است . مقالة دوم شامل 55 جدول در مورد محاسبات تقويم، جدول‏هاي كميّت‏هاي نجومي مربوط به محاسبة مواضع خورشيد و ماه و سيارات، جدول مختصات جغرافيايي شهرها و جدول مختصات سماوي ستارگان است. مقالة سوم شامل 32 باب در بارة موضوع‏هاي گوناگون علم هيئت مانند اقليم‏ها، اندازة زمين، طالع‏ها، ساعت‏هاي مستوي و زماني، فلك‏هاي جرم‏هاي آسماني، حركت‏هاي رجوعي، اندازه و فاصلة جرم‏هاي آسماني، اهلة قمر و گرفت‏هاي ماه و خورشيد است. ويرايشي از باب پاياني اين مقاله با عنوان «الابعاد والاجرام» در سال  1948ميلادي در هند چاپ شد و ترجمة فارسي آن هم در مجموعة مقالات و سخنراني‏هاي هزارة كوشيار گيلانی كه در سال 1367 شمسی در دانشگاه گيلان برگزار گرديد، درج شده است. مقالة چهارم شامل اثبات درستی روشهای محاسباتی عرضه شده در مقاله اول است.

نسخه‏هاي متعدد زيج جامع كوشيار در استانبول، ليدن، اسكندريه، قاهره، برلين و مسكو موجود است. حدود 70 سال پس از تأليف زيج جامع، محمد بن عمر بن ابي طالب منجم تبريزي، مقالة اول زيج جامع را به فارسي ترجمه كرد كه نسخي خطي يكتاي آن در ليدن (هلند) نگهداري مي‏شود.

ابوالحسن علي بن احمد نسوي كه به گفتة بيهقي شاگرد كوشيار بوده در حدود 438 هجري قمري شرحي عربي بر مقالة اول زيج جامع نوشته است با عنوان اللامع في امثلهَ الزيج الجامع كه نسخه‏اي از آن در نيويورك موجود است. ادوارد استوارت كندي چكيده‏اي از محتواي زيج جامع را در كتاب پژوهشي در زيج‏هاي دورة اسلامي آورده است. ج. ل. برگرن مطالب كوشيار در بارة مثلثات كروي را كه در فصل سوم از مقالة چهارم زيج جامع آمده، به انگليسي ترجمه و بررسي كرده است. متن عربی مقاله های اول و چهارم زیج جامع همراه با ترجمه انگلیسی آنها در سال 1388شمسي در فرانکفورت (آلمان ) منتشر شده است.

 

منابع:

-         مقدمه كتاب اصول حساب هندي (كوشيار گيلاني)، ترجمه محمد باقري، انتشارات علمي و فرهنگي، تهران 1366.

-         مقاله «مبحث تقويم در زيج جامع كوشيار گيلاني»، محمد باقری، مجلة تاريخ علم، شماره ششم،1387.


متن فوق از نشانی اینترنتی زیر برداشته شده است:



http://www.guilan.ac.ir/guilan/info.php?a=01609








کلمات کليدي : کوشیار گیلانی

© کپی رایت توسط : رصدخانه دانشگاه کاشان (کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط و متعلق به این سایت است.)
برداشت مطالب فقط با اجازه کتبی و ذکر منبع امکان پذیر است .

نوشته شده در تاریخ : 18 فروردين ماه ، 1393 (5448 مشاهده)

[ بازگشت ]
  

PHPNuke Farsi [MT Edition] Project By PHPNuke.ir
مدت زمان ایجاد صفحه : 0.69 ثانیه